Vek od jedinog ustanka u porobljenoj Evropi

Ustanike su 1917. godine u borbu protiv okupatora poveli Kosta Vojinović i Kosta Pećanac, a za vreme i posle ugušenja ustanka okupatori su ubili oko 20.000 ljudi.

Toplički ustanak je počeo 26. februara u kuršumlijskom selu Mačkovac, 3. marta je oslobođeno Prokuplje, ali je sloboda trajala kratko – do 7. aprila.

Povod za ustanak je bio pokušaj bugarskih okupatora da regrutuju Srbe za svoje redove, a buna se sa Toplice proširila na Jablanički okrug, Pustu reku, Ibarsku dolinu i do Rudnika i Ozrena na istoku.

To je jedini "ustanak iza frontova“, odnosno jedini ustanak u nekoj državi okupiranoj od Centralnih sila tokom celog Prvog svetskog rata.

Trajao je od 21. februara do 25. marta 1917. godine. Ustanička vojska od petnaestak hiljada boraca sručila se u rano proleće sa planina u ravnice i zarobila oko hiljadu bugarskih vojnika i oslobodila veliki deo južne Srbije. Najveće borbe su vođene u dolini južne Morave, na Kopaoniku i na severu Kosova.

Opštim narodnim ustankom stvorena je takozvana "Toplička slobodna republika“, koja je trajala mesec dana. Obuhvatala je teritoriju Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih predela Kopaonika.

Ofanzivom centralnih sila i strahovitom odmazdom u proleće 1917. godine "Toplička država“ je slomljena. U samom okrugu do temelja je uništeno pedeset pet sela.

U jesen iste godine Toplički ustanak je konačno ugušen u krvi. Okupatorski vojnici, najviše bugarski, ubijali su ne samo poslednje učesnike pobune, nego i žene, decu, starce. Simboli borbe ove borbe su, pored vođa, bili i ljudi iz naroda, piše portal Prokuplje na dlanu, ističući tom prilikom zasluge Boška Čupića iz Prokuplja i Rose Pantić iz Blaca.

Četovođa Čupić je kao osnivač i komandir vidojevačke komitske čete 3. marta 1917. godine poveo Topličane u oslobađanje Prokuplja od Bugara.

Njegov potomak Mirko Čupić kaže da je Boško ceo svoj život posvetio slobodi i svom narodu, kao i da je pored njega u ustanku rame uz rame bio brat Danilo, ali i da su ga tokom ustanka zarobili Bugari i streljali u svojoj zemlji.

Zbog toga je ostao nepoznanica za istoričare, pa do sada niko nije pitao o njemu niti ga pominjao u ranijim obeležavanjima Topličkog ustanka.

Iz Blaca stiže priča o bračnom paru Pantić, zajedno sa suprugom Vučkom, Rosa je bila ustanik, a u njihovoj kući u selu Lazarevac kod Blaca je poslednji put viđen Kosta Vojinović, pre nego što je ubijen u selu Grgure.

Njen unuk Dušan Jovanović kaže da je Rosa uvek nosila pušku i sa mužem bila u borbi, a 1943. godine je spasla Vučka smrti, pucajući na partizane koji su pobegli.

Rosina borba je počela kada su joj Bugari zapretili da će joj ubiti sina Adama ako ne nagovori Vučka da se preda. Ubili su je komunisti 1945. godine.

Centralna proslava veka od početka Topličkog ustanka biće održana u Prokuplju, a iako je u najavi navođeno da je pokrovitelj predsednik Srbije, on se neće pojaviti, već će državnu delegaciju predvoditi premijer Srbije i predsednički kandidat koalicije oko SNS Aleksandar Vučić.