Šta se desilo u Srbu 1941. - "dve istorije" u Hrvatskoj

Trenutno je Srb pod opsadom policije, a obeležavanje godišnjice ustanka prati incidenti, pretnje i provokacije.

"Slobodna Dalmacija" objavila je tekst u kome istoričari različito govore o onome šta se dogodilo davne 1941. godine u Srbu.

Jedni tvrde da je u Srbu reč u ustanku protiv fašizma i njegovih zločina; drugi da se ipak radilo o genocidu nad Hrvatima.

Za istoričara i direktora Hrvatskog memorijalno-dokumentacijskog centra dr Antu Nazora rasprava o tome je li ustanak u Srbu bio antifašistički puno je manje presudna od činjenice da je taj ustanak bio izrazito protivhrvatski.

"Sve što se dogodilo u julu i avgustu 1941. u tom kraju potvrđuje da je karakter tog ustanka bio protivhrvatski. Bez obzira na polemike da li je reč bila o ustanicima, gerilcima, komunistima ili četnicima, činjenica je da su oni nad Hrvatima tog kraja počinili stravične zločine. Meštane koji nisu bili ni u kakvim vojnim formacijama su poubijali, preživeli su otišli u zbeg, a nakon 1945. nikada im nije bilo dopušteno da se vrate u svoje domove", ističe Nazor.

On podseća da su se nakon Drugog svetskog rata zločini nad Hrvatima sistematski prećutkivani, što, prema njegovim rečima, potvrđuje antihrvatski karakter ustanka.

"Ako je nabijanje vođa sela na kolac, ubijanje dece i svih članovaporodice antifašizam, onda neka se ustanak u Srbu tako zove. Zanimljivo je da ljudi koji svake godine slave ustanak u Srbu ne žele da dođu na godišnjicu Oluje sa obrazloženjem da su se u toj akciji dogodili zločini nad Srbima", ističe Nazor, koji insistira na tome da se istorija proučava na osnovu istorijskih izvora i da se na jednaki način, i prema jednakim kriterijumima istražuju događaji i iz 41. i 45., kao i oni iz 91. i 95.

Istoričar sa zagrebačkog Filozofskog fakulteta dr Hrvoje Klasić smatra, međutim, da se ustanak u Srbu treba gledati u širem kontekstu.

"Odmah nakon uspostavljanja NDH počinje stravičan teror prema Srbima i Jevrejima. Oni su proglašeni nepoželjnim građanima. Počelo je s deportacijama, a vrlo brzo kreću i masovni pokolji. Jedan takav pokolj krajem juna i početkom jula 1941. na području Like i Korduna sprovodi Vjekoslav Luburić sa svojim ustašama. Ova akcija čišćenja rezultira oružanim ustankom stanovnika tog kraja. On nije bio motivisan nekom ideologijom, bilo komunističkom ili četničkom, nego prvenstveno borbom za opstanak. Ljudi u tom kraju oružano su se organizovali kako bi spasili sopstvenu egzistenciju",ističe Klasić.

Organizaciju ustanka preuzima Komunistička partija. Na čelu ustanka bio je Hrvat Marko Orešković, ali velika većina ustanika uopšte nije pripadala komunistima. Isto je, ističe Klasić, važilo i za četnike.

"Pojavljuje se teza da je cilj pobune u Srbu i okolini Donjeg Lapca bio protivhrvatski, što implicira da je NDH bila hrvatska država protiv koje se nije smelo boriti. A to je vrlo opasna teza, kao što je i opasno nekoga osuđivati što se pobunio protiv NDH", ističe Klasić. On napominje da su se tokom ustanka dogodili zločini nad Hrvatima motivisani osvetom zbog ustaških pokolja.

"Da su Srbi toga kraja za cilj imali proterivanje Hrvata, pitanje je zašto to nisu učinili u Kraljevini Jugoslaviji, kada su imali svoga kralja, vojsku i žandare, nego su čekali Nezavisnu državu Hrvatsku da započnu s tim projektom. To jednostavno nije logično", zaključuje Klasić.