"Jugoslavija pronašla dušu" – Bolje rat nego pakt

Martovski prevrat je odredio sudbinu Jugoslavije i trasirao njen dalji put ka bloku zemalja protivnica nacističke Nemačke.

Puč je izvršen u jedan sat po ponoći, 27. marta 1941. godine, a čim je informacija dospela u narod izbile su masovne ulične demonstracije u znak podrške građana puču.

U Beogradu, drugim srpskim gradovima, ali i širom Jugoslavije građani su uzvikivali parole "Bolje rat nego pakt" i "Bolje grob nego rob".

Britanski lider Vinston Čerčil izjavio je tada da je "Jugoslavija pronašla svoju dušu". Pučem je poništeno potpisivanje protokola o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu (Nemačka, Italija i Japan) od 25. marta.

U ime kraljevske vlade, posle mučnih pregovora, a nakon ocene da je Jugoslavija strategijski u bezizlaznom položaju i da se nikakva pomoć od saveznika ne može dobiti, u Beču su protokol o pristupanju Trojnom paktu potpisali ministar predsednik Dragiša Cvetković i ministar inostranih poslova Aleksandar Cincar Marković.

Uklonjeno je namesništvo, čija je prva ličnost bio knez Pavle Karađorđević, a maloletni kralj Petar Drugi je proglašen punoletnim.

Planeri i izvođači puča bili su pripadnici neformalne grupe, uglavnom, vazduhoplovnih oficira i pojedinaca iz redova jedinica garde.

Centralna ličnost puča bio je vazduhoplovni general Dušan Simović, potonji predsednik vlade, ali je nepodeljeno mišljenje da je iza njega stajao general Bora Mirković. Istaknutu ulogu je imao i major Živan Knežević.

Nije potpuno rasvetljeno, ali je, među stručnjacima, opšte prihvaćeno uverenje da je presudan podsticaj državnom udaru u tako prelomnom trenutku imao uticaj inostranstva, pre svega Londona, ali i Moskve.

General Mirković nije ni krio kontakte i susrete sa Maplbekom, ili Kempeblom.

Nezadovoljstvo zbog pristupanja Trojnom paktu bilo je ogromno, te je puč bio i izraz raspoloženja velikog dela naroda.

General Simović je uz položaj načelnika Glavnog generalštaba, preuzeo i ulogu predsednika vlade.

Slobodan Jovanović, ugledni pravnik, akademik, prvi put je tada dobio i nekakvu političku funkciju, izuzimajući "Srpski kulturni klub".

Izgnani knez Pavle, iako potpuni anglofil, tertiran je od britanske ratne vlade grubo. Prvobitno je bio zatočen duboko u unutrašnjosti Kenije, a kasnije mu je dozvoljen boravak u Južnoj Africi.

Srpske opozicione stranke i patriotske grupe, kao i Srpska crkva, radosno su primile vest o državnom udaru.

Kasnije, 6. aprila, usledio je masovni brutalni napad Nemačke, Italije, Bugarske i Mađarske.

Jugoslavija je raskomadana a nacistički okupatori formirali su takozvanu Nezavisnu državu Hrvatsku, zatim veliku Albaniju i veliku Bugarsku.

Poslednjih godina sudovi u Srbiji rehabilitovali su nekoliko učesnika događaja od 25. i 27. marta 1941. godine.

Okružni sudovi u Beogradu, odnosno Nišu, doneli su rešenja o rehabilitaciji Dragiše Cvetkovića, Slobodana Jovanovića, Živana Kneževića, a Viši sud rehabilitovao je kneza Pavla.

Njegovi posmrtni ostaci preneti su oktobra 2012. u porodičnu grobnicu Karađorđevića u kripti hrama Svetog Georgija na Oplencu.

Zemni ostaci Slobodana Jovanovića sahranjeni su u Aleji zaslužnih građana u Beogradu, decembra 2011. godine.

Maja 2013. godine i kralj Petar Drugi sahranjen je na Oplencu.