Tursko-nemačka balkanska jednačina

Iako jedni protiv drugih nisu ratovali još od druge opsade Beča 1683. godine, u poslednje vreme tursko-nemački odnosi našli su se na silaznoj putanji. Jedan od uzroka razmimoilaženja je – Balkan. Koreni tursko-nemačkog sučeljavanja na Balkanu sežu duboko, a danas se, pored drugih razloga, mogu pronaći i u imperijalnoj nostalgiji, posebno eksponiranoj u neoosmanističkom diskursu aktuelnog šefa turske diplomatije.

Ono što je kroz najveći deo istorije bio najmanji zajednički sadržalac turske i nemačke balkanske politike jeste obostrani interes da se sputa i suzbije srpski uticaj na ovom poluostrvu. Kada je razbijanjem Jugoslavije taj cilj unekoliko ostvaren i uklonjena najveća brana povratku Nemačke i Turske na Balkan, nastupile su prve trzavice između Ankare i Berlina. Erdoganova Turska u današnjoj Nemačkoj vidi glavnu prepreku na svom putu ka Evropi, na kome je Balkan odskočna daska. Berlin Angele Merkel na balkansku ulogu Ankare gleda kao na remetilački faktor za ostvarenje sopstvene dominacije u Evropi.

Nije nikakva tajna da je upravo Nemačka ona članica Evropske unije koja se najgrlatije protivi prijemu Turske u ovaj klub. Dosipajući so na živu ranu, kancelarka Merkel, umesto punopravnog članstva, Turskoj nudi nekakvo „privilegovano partnerstvo“ za koje Ankara ne želi ni da čuje, smatrajući, sa punim pravom, takvu ponudu nepristojnom. Ono što naš region čini posebno važnim poprištem nemačko-turskog rivalstva jeste činjenica da je Balkan ono mesto koje u turskoj nacionalnoj svesti predstavlja izvorište njenog evropskog legitimiteta, mesto na kojem svojim prisustvom današnja Turska, između ostalog, dokazuje i svoj zapadni identitet.

U poslednjih nekoliko godina Ankara i Berlin najčešće su se konfrontirali u Bosni i Hercegovini. Dok se, primerice, Nemačka zalagala da mandat Visokog predstavnika pređe u nadležnost EU, Turska je bila protiv. Kada je Ankara insistirala da BiH ubrzano krene ka članstvu u NATO, Berlin je stavio veto na njen napredak. Računica je sasvim prosta. Nemačka u NATO-u igra sporednu ulogu i punopravno članstvo balkanskih zemalja u ovoj alijansi ne jača, već relativizuje značaj uloge Berlina u regionu. Sa druge strane, svako primicanje Balkana EU, u kojoj Nemačka sada dominira i u političkom smislu, slabi uticaj Ankare koja je već decenijama zaglavljena u čekaonici ovog kluba.

Iako su i Ankara i Berlin među prvima priznali jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova i Metohije, svojevrsno rivalstvo dve zemlje na svakom koraku oseća se čak i na ovom pitanju. Dok se, naprimer, jedan za drugim na čelu Kfora smenjuju nemački generali, turske trupe u južnoj pokrajini deluju kao prost dekor. Egzaltiranu izjavu premijera Erdogana da je „Kosovo Turska, a Turska Kosovo“ valja sagledavati i kao posledicu frustriranosti time da je, i pored ogromnih napora turske diplomatije u promovisanju nezavisnog Kosova, Ankara u potpunosti isključena iz razgovora Beograda i Prištine koji se vode pod pokroviteljstvom EU. Na kraju krajeva, ambicija Turske da na Balkanu bude važan igrač u neoosmanističkoj koncepciji podrazumeva muslimanske zajednice kao ključno uporište i oslonac za ostvarivanje njenog uticaja. Međutim, u percepciji većine balkanskih muslimana, za sada, njihova sila zaštitnica nije Turska, već evropska perspektiva Balkana koja najviše zavisi od dobre volje Nemačke.

Uloga Srbije u balkanskom odmeravanju snaga Ankare i Berlina nije mala, niti jednostavna. Istanbulska deklaracija iz aprila 2010. godine, u Berlinu je svojevremeno doživljena kao prst u oko, odnosno zeleno svetlo Beograda za ulazak Turske na Balkan. Sa druge strane, nova vlada Srbije nedvosmisleno se, kroz izjave njenog prvog čoveka, opredelila za „više Nemačke na Balkanu“. U balkanskom računu više Nemačke jednako je manje Turske. Koliko Balkana ostaje balkanskim narodima, nepoznata je u ovoj jednačini.