Krah marke Nemce "gura" u štednju

Nemci ne pristaju na davanje slobodnih ruku Evropskoj centralnoj banci da poveća količinu novca u opticaju, čime bi ECB mogla da kreditira prezadužene zemlje - Italiju, Španiju, Portugal, Irsku i Grčku.

Sa tim novcem bi mogli da se isplate i poverenici, to jest kupci državnih obveznica. Ubrizgani novac omogućio bi građanima i preduzećima da povećaju potrošnju, što bi podstaknulo oporavak privrede.

Ipak, nemačka vlada fanatično odbija da dopusti formalno nezavisnoj ECB da krene u "kvantitativno otpuštanje", kako se danas eufemistički naziva povećavanje novčane mase u opticaju. Razlog? "Ta bi mera dovela do inflacije", papagajski ponavljaju Nemci, kao da je inflacija najveća opasnost koja prijeti evropskoj i svetskoj ekonomiji. I kao da bi inflacija bila neizbežna. Naime, centralne banke Sjedinjenih Država, Velike Britanije i Japana godinama kupuju ogromne količine domaćih vrednosnih papira, a da time nisu podstakle inflaciju.

Umesto kontrolisanog povećanja novčane mase, Nemci nameću fiskalnu disciplinu, rezove i štednju, iako se tim merama ne može nadvladati sadašnja kriza, već eventualno sprečiti iduća. Ali, ne bude li zaustavljena aktuelna kriza, sve dugoročne mere ionako postaju bespredmetne.

Nemački iracionalni stav je posledica fobije od inflacije, pa i jednocifrene. Iako se više nijedan Nemac ne seća hiperinflacije marke između 1921. i 1923, u kolektivnoj svesti germanskog narodu još je živa ta "vajmarska trauma", koja je dobrim delom pogodovala i dolasku nacista na vlast. Nema sumnje da je Nemačka u prošlom veku bila žrtva mnogih nevolja, među kojima hiperinflacija između dva rata zauzima značajno mesto.

Istoričari se slažu da je početak krize bio nepravedni versajski diktat kojim su pobednice Prvog svetskog rata nametnule nemačkoj Vajmarskoj Republici obavezu plaćanja ogromnih ratnih reparacija. Nemačka se našla u situaciji da mora oko trećine svog bruto nacionalnog proizvoda da plaća neprijateljima, najviše Francuskoj i Belgiji.

Ironično, Vajmarska Nemačka je imala resurse da podmiri taj račun, ali su njene vlade kukavički odbijale da uvedu poreze kojima bi prikupile potrebna sredstva. Umesto toga su štampale novac za popunjenje budžetskih rupa.

Država je štampala novac još pre rata i nastavila tu praksu početkom dvadesetih, ali je inflacija držana pod nadzorom do sredine 1921. Tada su Saveznici Londonskim ultimatumom naredili Nemačkoj da plaća godišnju ratu reparacija od dve milijarde maraka u zlatu ili devizama, plus 26 posto prihoda od izvoza, što njena privreda nije mogla da podnese.

Hiperinflacija je počela nakon što je Nemačka u junu 1921. platila prvu takvu ratu pa je do novembra iste godine kurs dolara porastao sa 60 na 330 maraka za dolar. Vlada je markama masovno kupovala devize, ali je to ubrzalo rušenje njene vrednosti.

Najkritičnija faza je nastupila od januara 1923, kad je Francuska okupirala industrijsku Rursku oblast da naplati deo odštete u naturi. Tada je Nemačka ubrzala proizvodnju novca da isplati rurske radnike, koji su štrajovkali da ne "rade za Francuze".

Poplava novca stvorila je veliku potražnju za robom, a istovremeno se zbog mizerne produktivnosti ponuda robe spuštala prema nuli - dućani su bili gotovo prazni. Hiperinflaciju su raspirivali inostrani špekulanti, masovno pozajmljujući marke od banaka i prodajući ih na tržištu, računajući na njen dalji pad. Kad bi vrednost marke pala - obično istog dana - kupovali bi istu količinu maraka po sada sniženoj ceni, trpajući kursnu razliku sebi u džep.

Krajem 1923. vlada je uvela novu Rentemarku, čija je vrednost imala pokriće u zemljištima i industrijskim postrojenjima, za razliku od Papiermarke, koja nije imala nikakvog pokrića. Istovremeno, sa cena je izbrisano 12 nula. Početkom 1924., inflacija je zaustavljena, ali su njene posledice po milione radnika, penzionera i štediša bile katastrofalne.