Tamo gde se rodila naša industrija

Zbog toga je neophodno da to bogato industrijsko, arhitektonsko i kulturološko nasleđe od nacionalnog značaja što pre bude obnovljeno i zaštićeno, ističe za Tanjug novosadski novinar, publicista i književnik Željko Marković.

"Želeo bih zato da apelujem da se država hitno uključi u obnovu i zaštitu industrijskog nasleđa Vrdnika jer, bojim se da je poslednji trenutak da se zaštiti to prelepo i najoriginalnije mesto u Vojvodini, jedan etnički Vavilon, u kojem je bezmalo 200 godina postojala rudarska tradicija", ističe Marković.

U Vrdniku, u novije vreme poznatom po istoimenoj banji, više od veka ipo radio je jedan od najstarijih rudnika uglja u Evropi, osnovan 1804. godine, tako da se tu faktički “začela industrija na teritoriji današnje Vojvodine i Srbije”, podseća Marković.

Apelujući u prvom redu na državu da se hitno krene u obnavljanje prelepih ali nažalost oronulih i poprilično zapuštenih rudarskih zgrada, stambenih i drugih objekata, starih i više od stotinu godina, on posebno ističe “Kasinu”, nekadašnju rudarsku odnosno gradsku kuću izgrađenu u stilu secesije, koja je pravi arhitektonski ali i kulturološki biser.

U njenoj neposrednoj blizini je Nova kolonija, nadaleko čuveno rudarsko naselje od 116 prizemnih kuća sa po dva stana, građenih početkom 20. veka, u vreme kada je vrdničkim rudnikom mrkog uglja gazdovalo mađarsko ministarstvo finansija, u okviru ondašnje Austrougarske države.

Nova kolonija je u suštini “arhitektonski, kulturološki i etnički fenomen”, ocenjuje Marković podsećajući da su u tom naselju u jednom trenutku živeli pripadnici čak 26 nacija, odnosno porodice rudara pristizalih iz raznih krajeva Evrope na rad u rudniku.

Uprava rudnika dala je da se u to doba u “srcu” Vrdnika sagradi takozvani “Gospodski red” sa desetak vila namenjenih direktoru, upravnicima i rudničkim činovnicima, a koje takođe poslednjih godina ne spolja izgledaju baš reprezentativno.

Potrebno je obnoviti i zgrade stare vrdničke škole, železničke stanice a ako je moguće i ponovo izgraditi železničku prugu Vrdnik-Ruma, koja je ugašena krajem sedme decenije prošlog veka, neposredno nakon zatvaranja rudnika zbog “nerentabilnosti” te proizvodnje, kako je onda zvanično obrazloženo.

U Vrdniku je posle 1969. godine, otkako je rudnik ugašen, dosta toga nažalost propalo ali je ipak ostalo dosta objekata čiju bi obnovu država trebalo da potpomogne i da ih zaštiti, na dobrobit ne samo turističke ponude Vrdnika nego i čitave naše zemlje, kaže Marković.

On podseća da je ranije donet specijalni Zakon o zaštiti kulturno-istorijskog nasleđa Sremskih Karlovaca a pošto je “Vrdnik na neki način sličan Karlovcima”, pre svega po svom industrijskom nasleđu, trebalo bi doneti i sličan zakon radi zaštite te naše baštine.

Napominjući da je proteklih godina bilo pokušaja lokalne samouprave, odnosno nadležnih regionalnih ili pokrajinskih institucija da počne obnova pojedinih značajnih vrdničkih objekata, on je dodao da ta nastojanja nisu još značajnije ostvarivana pre svega zbog nedostatka novca.

U tom pogledu bilo bi dobro da budu i izgrađene replike pojedinih značajnih građevina i porušenih objekata poput čuvene vrdničke termocentrale, izgrađene 1911. godine a potpuno porušene krajem minulog stoleća.

Zašto ne bi bilo obnovljeno “Južno okno”, čuveni rudnik lociran neposredno iznad sadašnje Specijalne bolnice za rehabilitaciju “Termal”, iz kojeg je 1931. godine izbila termalna voda koja se i danas koristi u tom banjskom lečilištu, pita Marković, Vrdničanin po rođenju i “opredeljenju”.

Nedavni dobitnik godišnje nagrade Udruženja novinara Srbije za publicistiku, koja mu je dodeljena za kapitalnu monografiju “Vrdnik - međunarodna priča”, kaže da ohrabruje to što je iriška opština, odnosno lokalna samouprava najavila nastavak obnove “Kasine” i drugih značajnijih vrdničkih objekata.

Pre nekoliko godina napravljena je ograda i počelo obnavljanje starog rudarskog groblja, na kojem su sahranjivani rudari još od početka 19. veka, što je dobar početak u obnovi čitavog mesta, ocenjuje Marković dodajući da bi sad trebalo da na red dođu i drugi objekti u gradiću Vrdniku, na njegovoj Novoj i Staroj koloniji, kao i pruga koja je “posebna priča”.

A čitava ta “vrdnička priča” jedna je od najinteresantnijih ne samo u Vojvodini, jer je na tom prostoru stvorena “jedna mikrocivilizacija na teritoriji kontinenta Srema, kako ga ja nazivam ne bez određenog metaforičnog smisla i značaja”, kaže Marković.